Andrea Rádai en Miloushka Bokma
Openingswoord door Anne-Mie Emons
Be: zijn, wezen, zich bevinden
Longing : verlangen, hunkeren, smachten
Belong: behoren tot, zich thuis voelen, geworteld zijn, ergens bij horen
Een mooie titel voor deze show, door de twee kunstenaars anders verbeeld: Miloushka gaat in op de vluchtelingenproblematiek, vooral in Europa op zee, en eigenlijk ook heel algemeen op opgelopen trauma’s. Andrea zich op identiteit, representatie, vrije tijd.
Het video en fotowerk van Miloushka is deze keer heel heftig, een representatie van een heftige tijd. De titel is ’Sense of the Damaged’. Niet zo gemakkelijk te vertalen: Zinnigheid van de beschadigden. De term ‘beschadigd’ voor een persoon kan verschillende betekenissen hebben. Over het algemeen verwijst het naar iemand die emotionele, psychologische of fysieke schade heeft ervaren met een blijvende impact. Door ervaringen uit het verleden, trauma of moeilijke omstandigheden.
En wat is dat? Zinnigheid! Daar zijn veel betekenissen van: begeerte, lust, maar ook redelijkheid en verstandigheid. Bedoelt Miloushka dat allemaal? Ja, die gelaagdheid.
Voor deze video en fotoserie werd Miloushka gegrepen door foto’s van vluchtelingen die over de Middellandse Zee en over land proberen te ontsnappen. In dit werk brengt zij symbolisch grote emotionele gevoelens van verlies, verdriet en de ongelooflijke veerkracht van de mens in relatie tot zijn geschiedenis tot uitdrukking. Ze heeft er bewust voor gekozen om met westerse dansers te werken. ‘Door westerse mensen in mijn werk te laten spelen’, zegt ze, ‘wil ik het vluchtelingenprobleem dichterbij brengen. Dit is niet iets dat ver weg is en ons daarom niet aangaat. Dit kan ons allemaal overkomen. Dit gaat ons allemaal aan’.
De video is opgenomen in het Waterlinie museum. Wat Miloushka mooi vindt aan deze locatie is het gevoel gevangen te zijn, omringd door beton, je kan de lucht en de bomen zien maar niet bereiken. Vroeger werd de waterlinie gebruikt om ons land via het water te verdedigen. In oorlogstijd kwamen grote delen onder water te staan, waardoor het land voor de vijand onbegaanbaar werd. Dit feit geeft een bittere symbolische laag aan de film. Tegenwoordig is water een grote vijand voor mensen die over de zee proberen te vluchten.
Technisch: Voor deze video heeft ze voor het eerst met een bewegende camera gewerkt. Al haar overige werk werd gefilmd met een vast camerastandpunt. Dit is ook een video waarin voor haar doen het meeste wordt gedanst. Dit vereiste een andere aanpak. Ze wilde daarom dat de camera met de dansers meebewoog. Net als bij haar andere videowerken is het allemaal in één take gefilmd.
Ik heb de film meerdere keren gezien en vind het heel heftig en toch van grote schoonheid als kunst. Kunst moet mooi zijn. De lijfelijke bewegingen van de balletdansers zijn prachtig. Kunst moet technisch goed in elkaar zitten. De choreografie die Miloushka zelf gemaakt heeft, voor het eerst bij een film van haar, vraagt heel veel van de dansers maar zit geweldig in elkaar. Kunst moet ethisch authentiek zijn. Deze video is in lijn met Miloushka’s eerdere werk, maar duidelijk passend in het huidige tijdsgewricht. Het is duidelijk heel dicht bij haar eigen gevoelens voor situaties en mensen en raakt de kijker daardoor.
De foto’s in de galerie zijn zowel ‘stills’ uit de video als apart gemaakte foto’s. De prijzen op de lijst, zijn de foto’s op dibond, een stevig materiaal van aluminium en een polymeer, inclusief ophangsysteem.
Wat ik van Miloushka zou willen horen is: Hoe doe je zoiets? Hoe werkt dat? Uit het niets, met beelden uit de krant die gevoelens bij jou oproepen een bewegend kunstwerk te maken, waarbij professionele dansers tot uitdrukking gaan brengen wat jij voelt bij die dagelijkse beelden die bij jou binnenkomen? Hoe maak je die video in je hoofd voordat er gedanst wordt?
———————————
be-longing Andrea Radai
Be: zijn, wezen, zich bevinden
Longing : verlangen, hunkeren, smachten
Belong: behoren tot, zich thuis voelen, geworteld zijn, ergens bij horen
Andrea richt zich voor de uitwerking van dit thema op identiteit. Wie ben ik? Mag ik er zijn? Hoe en waar mag ik er zijn? Verschillen tussen mensen, racisme, maar ook klasse-verschillen. Wie mag, kan, er eigenlijk op vakantie?
Andrea Rádai is een schilder die werkt met thema’s, die vaak wat ongemakkelijk zijn. Beelden die het oog naar zich toetrekken, en tegelijk de blik doen afwenden. Kijken of niet kijken. Spanning, verlangen, schaamte. De psychologie ervan en de daarbij horende onrust. Onrust die verbonden is aan onze angsten en verlangens; politiek, seksueel en sociaal. Ze werkt meestal in series, waarbij ze het onderwerp van verschillende kanten benadert. De techniek en de vorm worden bepaald door het concept evenals de maat die verloopt van bijzonder kleine, intieme beelden, tot monumentale installaties.
We herinneren het grote werk, van bijna 4 meter breed en 10 meter lang dat hier in 2020/2021 op de achtermuur en grond hing/lag, een tekening van de trappen van Odessa, in Oekraïne, met een geschiedenis uit de Russische revolutie van 1905, waar een iconische film over is gemaakt. Daar dendert een massa mensen de trap af. Vrolijk en uitgelaten? Opgeschrikt en angstig, achtervolgd door een volgende massa, Tsaristische soldaten, die op hen schieten. Daar maakte Andrea dan weer detailschilderijen van.
Deze kunstenaar is een verhalenverteller, verhalen die door hun diepgang algemeen worden. Ook nu. Wat is hier het verhaal? Ik had een aantal van deze werken op de Kunstrai vorige week. En mensen vroegen: ‘Gaat dit over racisme? Gaat dit over vakantie, kamperen, vrije tijd? Wat is de relatie tussen die twee?
Dit is het verhaal, wat sommigen onder ons zich wel herinneren:
In 1983 werd de 15-jarige Antilliaanse jongen Kerwin Duinmeijer in Amsterdam vermoord door een skinhead. De dood van Kevin Duinmeijer is een symbool geworden van racistisch geweld in Nederland. Zijn verhaal trof Andrea Rádai en toen ze op vakantiekiekjes van de kamperende Duinmeijer familie stuitte werd deze nieuwe serie schilderijen geboren.
Dit zijn persoonlijke beelden, alledaags. Andrea nam deze beelden als uitgangspunt om de machtsdynamiek van vrije tijd te onderzoeken. Ook legt zij de diepere sociaal-economische ongelijkheden bloot die bepalen wie de tijd en het geld heeft om als toerist in de vrije tijd te reizen. Vakanties uitzonderingstoestanden, niet voor iedereen bereikbaar. Wie valt onder deze uitzonderingen? Deze serie onderzoekt verhalen over vrijheid en ontspanning. Wie mag zijn familieverhalen archiveren en verankeren via vakantiekiekjes en fotoalbums? Hoe verhouden migrantengemeenschappen zich tot deze vormen van vrije tijd? Met deze werken daagt Andrea het idee van inclusie in culturele ruimtes uit. Dit gaat voorbij aan het specifieke verhaal van Kerwin.
Na opening toegevoegd: Frank Boeijen schreef het lied Zwart Wit toen. Onlangs is er een documentaire gemaakt over de moord op Kerwin Duinmeijer, was te zien op 21 maart op NPO3.
Deels zitten dezelfde beelden ook in de serie ‘with subtitles’, de ingelijste werken, olieverf op papier, ook alle unica, die in het halletje hangen. De beelden met toevoeging van tekst creëeren een illusie van uitleg en verbinding. Zorgt een tekst bij een beeld voor begrip van wat we zien?
In de achterhal hangt een erg mooie oudere serie, werken met een groene achtergrond. Een feestje buiten misschien? Ook hier gaat Andrea voorbij het individu. Wat overblijft zijn niet specifieke mensen, maar situaties van mensen in algemene zin. Gezichten raken buiten beeld, het persoonlijke verdwijnt. Wat overblijft zijn de veelomvattende details, waarbij kledingstukken, gebaren en houding de emotionele betekenis bepalen.
Ik denk dat er veel te zien, te voelen en misschien te begrijpen is vandaag in deze expositie.
—————————-
Uit het persbericht
Onder de titel ‘be-longing’ toont Art Gallery O-68 van 7 april – 5 mei 2024 werken van Miloushka Bokma (video en foto’s) en Andrea Rádai) (schilderijen). Deze expositie is geworteld in het menselijke verlangen om ergens thuis te horen, om een gevoel van verbondenheid te ervaren te midden van een steeds veranderende wereld. Deze kunstenaars verbeelden deze thematiek ieder op eigen wijze. Terwijl Bokma inzoomt op de vluchtelingenproblematiek en de emotionele invloed op de mens richt Radai zich op kwesties als vrije tijd, migratie, representatie en identiteit.
De persoonlijke en emotionele geschiedenis die ieder mens met zich meedraagt is het uitgangspunt in het werk van Miloushka Bokma (1971). Door het geheugen komen herinneringen of belevingen op een specifieke manier tot uitdrukking in iemands gezicht, oogopslag of lichaamshouding. In haar foto- en videowerken kijkt zij naar de taal van het lichaam in relatie tot de omgeving en onderzoekt situaties van menselijk vermogen en onvermogen in verhouding tot de eigen geschiedenis. Het werk dat zij toont ‘Sense of the Damaged / De Zinnigheid van de Beschadigden’ bestaat uit een video- en fotoserie, geïnspireerd op foto’s uit het nieuws. Vaak is de realiteit absurder en wranger dan je zelf zou kunnen bedenken. We worden overspoeld met beelden en raken hierdoor op een bepaalde manier ook afgestompt. Ons geweten is een terloops verschijnsel van onze tijd geworden. Vandaag is het hier, morgen is het weg. Het werk geeft uitdrukking aan grote emotionele gevoelens van verlies, rouw en de ongelofelijke weerbaarheid van de mens ten opzichte van zijn of haar geschiedenis. Miloushka presenteert momenteel ‘Premiere Sense of the Damaged’ 23 maart 2024 Cinedans Festival/ Eye Amsterdam en participeerde in ‘Nordic Light Festival, Kristiansund Norway 2023.
In 1983 werd de 15-jarige Antilliaanse jongen Kerwin Duinmeijer in Amsterdam vermoord door een skinhead. Sindsdien is de dood van Duinmeijer een symbool geworden van racistisch geweld in Nederland. Zijn verhaal heeft Andrea Rádai (1964) getroffen, vooral vanwege zijn achtergrondverhaal. Ze stuitte op vakantiekiekjes van de kamperende Duinmeijer familie. Deze zeer persoonlijke beelden zijn alledaags, maar juist in hun banaliteit bieden ze een treffende getuigenis van een strijd rond identiteit, die achteraf gezien radicaal gecompliceerd wordt door Kerwins gewelddadige dood. Rádai nam deze beelden als uitgangspunt om de machtsdynamiek van vrije tijd te onderzoeken. Hoe kunnen vakantiekiekjes de machtsdynamiek in de persoonlijke zorgen die in elk gezin spelen zowel laten zien als verdoezelen? Tegelijkertijd legt zij ook de diepere sociaal-economische ongelijkheden bloot die bepalen wie de tijd en het geld heeft om als toerist voor zijn vrije tijd te reizen. Vakanties gedijen doordat ze een uitzonderingstoestand mogelijk maken, maar wie valt onder deze uitzonderingen? Deze serie onderzoekt visuele verhalen over vrijheid en ontspanning. Wie mag zijn familieverhalen archiveren en verankeren via vakantiekiekjes en fotoalbums? Hoe verhouden migrantengemeenschappen zich tot deze vormen van vrije tijd? Als zodanig dagen zowel de vorm als de inhoud het idee van inclusie in culturele ruimtes uit, en gaan ze verder dan het specifieke verhaal van mensen als Kerwin.
Miloushka Bokma, 2024, Sense of the Damaged #3, fotoprint, 70×100
Andrea Rádai, Where do we Belong? 2020, olieverf op doek, 150x200cm